76 De Middelste Molen(s)

Geschiedenis van de molen

Op 8 december 1663 werd namens de mark een klacht ingediend vanwege het leggen van nieuwe molens in Loenen en Zilven, het zonder toestemming graven van beken en het omleggen van waterlopen.
Al snel blijkt echter dat de baron van Hackfort opdracht voor de werkzaamheden had gegeven en het probleem was snel “opgelost”. Aan de beekomlegging zijn dan kort na 1662 de Middelste en Achterste Molens in bedrijf en de klacht werd ongegrond verklaard.

Er blijken later twee afzonderlijke Middelste Molens naast of tegenover elkaar te zijn.
Ene Klaas Nikkels is in 1749 papiermaker op een der Middelste Molens en op het andere bedrijf wordt Hendrik van Veelen genoemd (o.a. in 1739 en 1756).

Beide molens branden in de middag van 26 juli 1886 af. Het volgend jaar wordt er slechts één bedrijf weer opgebouwd en wel de huidige Middelste Molen.

Om het heldere water van het afvalwater te scheiden was tussen de Middelste en Achterste Molens een houten schot in de beek gemaakt, dat de bedding over de gehele lengte in tweeén deelde. Hierdoor kon laatstgenoemd bedrijf eveneens zuiver water voor de papierfabricage krijgen. Deze afscheiding is in 1968 nog aanwezig.

In 1908 vestigde de papiermaker G. J. Bomhoff zich op de Middelste Molen. Hij werd beschouwd als vertrouwensman van de Loenense dorpsbevolking en was ook jarenlang een gezien lid van de Apeldoornse gemeenteraad.

In 1944 kwam de molen in het bezit van Cartonfabriek Wed. J. W. Schut N.V. te Loenen. Het bedrijf bleef in zijn oude vorm bestaan en ook het interieur bleef gelukkig behouden. De molen werd, volgens Hardonk niet bijzonder fraai, opgeknapt en het waterrad vervangen. Bij een fusie van de Cartonfabriek met de papierfabriek Schut en Berends te Loenen ontstond de naam Lona Verpakking.
Tot 1960 werd nog op authentieke wijze allerlei soorten papier geproduceerd maar toen was het economisch niet meer haalbaar. In maart 1969 werd de fabriek volledig stilgelegd.
In 1991 werd de fabriek opgekocht door verschillende papierfabrikanten met het doel er een museum van te maken. Dat museum is er vanaf 2001 inderdaad gekomen.

Geografische positie en bereikbaarheid

Het adres van de molen is Kanaal Zuid 497, 7331 GL te Loenen.

De Middelste Molen is Nr. 1 op deze uitsnede van een Provinciale kaart.

De geografische positie van de molen is 52° 7'45.22"N 6° 2'46.56"O

Kadastrale kaart met de situatie in 1832.

Huidige situatie

Van de 9 door mij beschreven watermolens in Loenen en Zilven is alleen de Middelste Molen nog aanwezig en zelfs nog in bedrijf.

Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)

1662 Molen wordt gebouwd na het omleggen van de oude beek.
Na enige tijd waren er twee molens op deze plek aanwezig.
1886 De beide molens zijn afgebrand.
1887 De huidige molen is weer herbouwd.
1991 De fabriek wordt opgekocht met als doel het te behouden.
2001 De fabriek wordt vanaf dit jaar als museum gebruikt.

Erfgoed ontwikkelings potentie

In de fabriek bevinden zich twee fraaie oude papierpersen en een unieke stoommachine. De Middelste Molen was in 1968 de enige papierfabriek in ons land, waar nog van waterkracht gebruik gemaakt wordt.
In het museum de Middelste Molen wordt tegenwoordig op authentieke wijze papier gemaakt en kunnen bezoekers er van genieten.

Twee jonge papiermakers in de Middelste Molen aan het werk. Bron - Henk Weltje

Erfgoedstatus

De molen is een Rijks Monument.

Door het daarnaast een functie als museum te geven is het een zeer waardevol gebouwencomplex geworden. In 2019 zijn er meer dan 10.000 bezoekers geteld. Het museum heeft zich daarmee meer dan uitstekend bewezen.

Foto’s van oude en huidige situatie

Opname R. Hardonk - ca. 1936. De molen was toen al jaren niet meer in gebruik.	De molen zoals hij er tegenwoordig uitziet. Bron - Twitter

Stroomopwaarts kijken we vanaf het Apeldoorns Dierens kanaal naar de Loenense beek. Foto Henk Weltje - 2020	De molen is nu ingericht als papiermuseum. De datum 1622 op de molensteen is me niet duidelijk. Pas in 1662 is er een beekomlegging naar de huidige loop van de Loenense beek en pas dan worden zowel de Achterste molen als de Middelste molen opgericht.

Het schot is op deze opname van Hardonk uit ca..1936 nog fraai te zien.Rechts het vuile en links het schone water.	Deze opname toont nogmaals het bovenslagrad dat nog boven de beek hangt en het schot in de beek, dat tot aan de Achterste Molen liep. Opname R. Hardonk - ca 1936

De foto's hierna komen uit een krantenartikel van 26 juni 1954 waarin het vervaardigen van papier op de Middelste Molen wordt beschreven.

Verzamelplaats van oud papier.	Het waterrad.

In de half met water gevulde draaiketel ontstaat na lang genoeg draaien de papierpap, die vervolgens gaat in de z.g. kollergang.	Hierin wordt deze pap onder twee zware molenstenen omgezet tot een vlezige brei.

 Over de werking van de papiermachine wordt ons in het krantenverslag nog volgende verteld: "Nadat het waterige materiaal nog even de "zandvanger" is gepasseerd gaat open en bloot het ontstaan van het papier op de papiermachine zich voor u afspelen.
Wonderlijk zo eenvoudig als dat gaat. De "natpartij" gelijk de vakman zegt, trekt langzaam voort over een vilten "zuigbak", die het water er uitzuigt.
Het wordt tenslotte een "droogpartij", die voorzichtig kan worden opgenomen om in de droogcylinder haar definitieve stevigheid te verkrijgen.
Op stapels komt het papier tenslotte onder de pers".

Gedeelte van de papiermachine in de Middelste Molen.	Het voorzichtig opnemen van de vellen uit de papiermachine.

De droge vellen komen uit de droogcylinder.	De Middelste Molen in 1954

 In stapels komt het papier tenslotte onder de pers.