60 De Bazemolens

Geschiedenis van de molens

Onderbeek (Ugchelse beek) bij de Bazemolen locatie in 2015 Foto Henk Weltje

Er zijn twee Bazemolens (ook wel Basemolens) aan de huidige Molecatenlaan in Ugchelen geweest.
De eerste Bazemolen was een papiermolen en dateert van 1616. De uitgifte van de waterpacht vindt plaats op 27 april 1618.
Hij is gesticht door Daniel Martens, een der beide zoons van de bekende papiermaker Marten Orges.
Na de volgende eigenaar Arndt Peters is Hendrik Tonissen (Thonis, Tennis) - gewoonlijk "de Baes” genoemd - de eigenaar. Deze bijnaam "de Baes” is in de Bazemolen bewaard gebleven.

N.B. Deze Tonissen heeft in 1654 ook nog het Klein Bazemolentje (Steenbeek) gebouwd.

In 1747 zit Jacob Maas Dijkgraaf op de Bazemolen.
Van 1752 - 1765 is Joost Herkels, Herkert of Harkelens er werkzaam.
Na hem komt Claes Crombos (1766 - 1795).
In 1798 vinden we de weduwe Crombos op een der Bazemolens want er zijn inmiddels twee naast elkaar gelegen bedrijven gekomen.
De opvolger van de weduwe Crombos is Lammert Slijkhuis.
Op de andere (bovenste) molen zit Arnoldus van Houten (Houtum), die zich daar tussen 1801 en 1806 heeft gevestigd. Deze Arnoldus (geb. te Apeldoorn in 1761) was een zoon van Jan van Houten en Johanna (Janna) Egberts.
Bij Arnoldus van Houtum werkten in 1823 vier arbeiders, die zeven stuiver per dag verdienden. Hij maakte toen schrens, schrijfen drukpapier, benevens wit schrijf no. 8 en verwerkte jaarlijks 2000 pond lompen.
Op de bovenste Bazemolen is hij in 1835 overleden; zijn zoon en opvolger Jan werd daar in 1807 geboren. Jan van Houtum kocht op 16 februari 1844 de kort te voren weer opgebouwde papiermolen Het Voorslop en vestigde zich er als papiermaker. Naar hem is de Jan van Houtumlaan in Ugchelen genoemd.

In 1860 vinden we op de Bazemolen de papierfabrikant Willem uit den Boogaard.
Een advertentie in de Apeldoornsche Courant van 10 februari 1866, kondigt aan, dat notaris Termaat op een nader te bepalen tijd en plaats in het openbaar zal verkopen: "Een in volle werking zijnde vijfbaks Papiermolen, de Bazemolen genaamd, met daartoe behoorende gebouwen en daarbij gelegen Bouw-, Weiland en Hakhout, staande en gelegen in de buurschap Ugchelen onder Beekbergen tot 1 Mei 1866".

De Bazemolens zijn kort daarna tot wasserij ingericht. Thans ligt op die plek een Textielveredelingsbedrijf, Bogaardslaan 8.

In 1908 wasserij Van Beurden (later gebouwd, geen oorspronkelijke molen) Bron Yolt IJzerman
In 1928 woonde er nog W. Uijt den Bogaardt, Bleeker

Geografische positie en bereikbaarheid

De geografische locatie is 52°11'10.96"N 5°56'30.79"O

De bereikbaarheid van de voormalige Bazemolen locatie is goed. Vanaf het parkeerterrein van de Albert Heijn in Ugchelen kan men stroomafwaarts langs de Ugchelse beek (de onderbeek) lopen.

Huidige situatie

Aan de Molecatenlaan, naast HUBO Smit zien we de Ugchelse Beek.
Dat is de onderbeek van de vroegere Bazemolens.
Het waterrad lag iets verderop aan de bovenbeek op de plek waar nu het Chinese restaurant is gevestigd (Bron Ugchelen.org).
Het pand van een textielveredelingsbedrijf, voorheen Van Beurden, staat op de plaats van de bovenste molen. Ter hoogte van de voormalige Bazemolens is alleen de lage beek (onderbeek) bewaard gebleven. De hoge, opgeleide beek is gedempt.

Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)

Hendrick Thonis krijgt in 1646 vergunning om het "veen ofte steenbeecxken sijnen moelen voorbij lopende” in zijn molenbeek te leiden. Dit is de huidige Schoolbeek die in de Ugchelse Beek wordt geleid.
In 1798 is er sprake van twee Bazemolens en is er inmiddels dus een tweede bijgekomen. Dit is ook op de oude kaarten te zien. Op sommige kaarten zijn de Basemolens aan beide zijden van de beek getekent maar dat lijkt niet correct te zijn. Ignaat Simons heeft hier onderzoek naar gedaan. Bron: http://www.ugchelen.org/beken/simons.htm


De kaart hierboven uit het originele protocol van de grensopmeting van 1831 van de gemeente Apeldoorn met kaarten en omschrijvingen geeft een betrouwbare situatieschets en laat de molens naast elkaar zien op de bovenbeek.



De kadastrale kaart uit 1832 (bron 18) laat beide molens zien met de bijgebouwen.
De molens waren volgens die kaart tegen elkaar aangebouwd.

Er is weinig bekend van de (ver)bouwgeschiedenis en ook van de molens zelf is maar een enkele afbeelding van de eerste molen bekend.

Erfgoed ontwikkelings potentie

Het gebied is dermate verstoord dat er geen mooie verbeteringen zijn te bedenken behalve dan de beekloop restauratie, die in 2018 in gang is gezet. Wel verdient het aanbeveling om de locatie van het 's Grevenbergje (zie hieronder voor meer info) duidelijker te markeren.
De huidige Bazemolenweg en Markendoel herinneren nog aan deze twee belangrijke locaties.

Erfgoedstatus

Vlakbij de Bazemolen locatie ligt het kruispunt van de 4 marken N/W de Order-, N/O de Wormen-, Z/W de Ucheler- en Z/O de Bruggeler- ofwel Engelanderholt-mark.
Dat kruispunt heette ’s Grevenberg en is waarschijnlijk een oude grafheuvel geweest. Ook wordt de naam Markendoel wel gebruikt.

Kaart van Moerman (1933) naar een voorbeeld uit 1843 met de locatie van het 's Grevenbergje, de Bazemolens en de 4 marken.
Hieronder de uitvergroting van dat punt.

Provinciale kaart (uitsnede) van het betreffende gebied uit 2007.

Foto’s van oude en huidige situatie

Op een potloodtekening door J.G. Smits (1823-1910) uit 1869 zien we een in twee'n gedeeld molenhoofd met twee waterraden, benevens een papiermolen met hangzolder en rieten dak. De andere molen is niet zichtbaar.	Pleintje voor het voormalige Chinese restaurant. Tijdens de restauratie van de Ugchelse beek zijn hier helaas nog oliecontainers gevonden.