Paragraaf index


51 De Eendracht

Geschiedenis van de molen

Het is niet bekend wanneer de papiermolen de Eendracht is gesticht.
Op het vroegere Orderveld, het tegenwoordige park de Goudvink in Ugchelen, zijn de sprengen van deze molen gelegen. Deze sprengen bestonden al in 1750 en moeten voor de molen zijn gegraven.


Cascades bij een sprengkop van de Eendrachtspreng in het Goudvinkpark. Deze waren bedoeld om het ijzer uit het water te krijgen. Het gebouwtje bestaat nog steeds en is een voormalig pompgebouw _ Foto Henk Weltje - 2012

De vroegst bekende eigenaar van de papiermolen is Claes Greve, een broer van Wilhelm Greve.


Op de kaart van de Hoge Heerlijkheid Het Loo uit 1748 staat de papiermolen aangeduid als "’s-Greve moele”.

In 1754 wordt bij de verkoop gemeld dat het een vijf hamersbakspapiermolen betreft.
In 1780 wordt het watermerk HESSELS & VORSTER” gebruikt en zal omstreeks deze periode de naam "De Eendragt” verschenen zijn.

Enige tijd later later behoorde de Eendracht aan S. J. Pannekoek en in 1869 koopt de Fa. Van Gelder Zonen de molen van deze Pannekoek. Er komt naast handpapierfabrikage ook een stoommachine. Het water van de beek wordt dan nog steeds gebruikt.
In 1892 werkt men met 12 schepkuipen, waarmee ongeveer 200.000 kilo handpapier wordt gemaakt. In 1899 komt bij de oude papierfabriek een nieuw gedeelte, waarin een papiermachine en bijbehorende nevenmachines een plaats krijgen.

afb2
Handschepperij ca. 1890. Kinderarbeid was toen nog gebruikelijk - Bron HardonkDe laatste in gebruik zijnde handschepkuip in Apeldoorn (ca. 1930) - Bron Hardonk



afb3afb4
Sorteren en tellen van de vellen papier ca. 1890 - Bron HardonkGezicht in de papierfabriek: Het scheppen van papier. ca. 1892. De bazen hebben de hoeden op! - Bron Hardonk



Langzamerhand wordt de schepkuip vervangen door de schepmachine en in 1913 zijn er nog slechts twee schepkuipen in gebruik.
Zo ontwikkelt zich, in de loop der eeuwen, uit de waterpapiermolen het latere machinale papierbedrijf "Van Gelder Zonen”.
In 1905 ging men schoolschriften produceren.

In 1981 ging Van Gelder failliet. De fabriek te Apeldoorn ging verder als Van Houtum & Palm als onderdeel van de Gelderse Papiergroep (GEPA).
Sinds 2000 was het onderdeel van Favini. Dit bedrijf ging failliet in 2008, waarop de fabriek werd gesloten, hetgeen 216 ontslagen kostte.



Geografische positie en bereikbaarheid

HA Olifant
Op de kaart van Hardonk is de molen De Eendracht als nr. 23 aangegeven.

GE Eendracht
De geografische poisitie van de voormalige molen De Eendracht is 52°11'51.72"N 5°56'53.65"O

De Eendragt niet gedateerd 1780 misschien 180 graad
Het kaartje hierboven is niet gedateerd (misschien rond 1780. Toen werd de naam Eendragt gebruikt). Het oorspronkelijke kaartje is voor dit doel 180 graden gedraaid. Het bruggetje over de Eendrachtspreng en het oude molengebouw tegenover De Olifant zijn duidelijk herkenbaar. Ook de Eendrachtstraat is al aanwezig. Bron Hardonk

Huidige situatie

Vandaag de dag staat er nieuwbouw van de politie en de Rabobank en is de beek weer bovengronds gehaald.
Er is een wadi aangelegd om wateroverlast in het gebied te voorkomen. Het terrein is nu omgetoverd tot "Van Gelderpark".

huidige situatie
Foto vanaf de vroegere locatie van de oude molen De Eendracht langs de Ughelseweg. De wadi en de Olifant zijn zichtbaar. Foto Henk Weltje - 2019

Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)

Het fabriekspand van Van Gelder (omsloten door de Ugchelseweg/Eendrachtstraat/Europaweg) is op 6 december 1996, door een brand die een aantal dagen duurde, bijna geheel verwoest en is, deels nog brandend, gesloopt. Het gedeelte dat niet door de brand was verwoest heeft nog een aantal jaren dienstgedaan als bedrijfsverzamelgebouw maar is ruim 10 jaar later alsnog gesloopt.

Erfgoed ontwikkelings potentie

Tijdens de brand in 1996 zijn de meester gebouwen vernietigd. Het bedrijf dat de opruimwerkzaamheden moest verrichten heeft alles opgeruimd. Er ligt echter nog materiaal onder de grond. De huidige wadi naast de Eendrachtspreng is waarschijnlijk rood gekleurd door het roest van materiaal dat zich onder de bodem bevindt. Onder de papiermachines op die plek zaten kelders. Die werden weliswaar dichtgegooid maar de pompen etc. bleven er nog wel in. Vandaar waarschijnlijk het roest in de wadi. Er ligt naar verwachting nnog heel wat industrieel afval/erfgoed onder de grond verborgen.

Erfgoedstatus

Alleen het gietijzeren hekwerk rond het terrein (hier een foto vanaf de Eendrachtstraat) herinnerde nog een tijdlang aan de glorie van de papierindustrie. Dit hekwerk was bijna benoemd tot gemeentelijk monument maar is inmiddels toch verdwenen.

Hek van Gelder
De Eendrachtspreng is weer helemaal bovengronds gehaald in het kader van het Apeldoornse beekherstelprogramma. De foto hieronder is gemaakt vanaf de Eendrachtstraat richting Ugchelen. Foto Henk Weltje - 2017

werkzaamheden
Vlakbij de oorspronkelijke molenlocatie is een nieuwe vistrap geplaatst met een informatiebord dat de geschiedenis van Van Gelder beschrijft.

informatiebord
Foto’s van oude en huidige situatie

P1050347Huize de Eendracht
Huize "De Eendracht" behorende bij de waterpapiermolen "De Eendracht" te Apeldoorn na een verbouwing tussen 1869 en 1877. Arie Lieman

Reproductie van de originele potloodtekening van Arie Lieman (1816-1893). Deze was in het bezit van het Historisch museum Moerman te Apeldoorn, gedateerd 1869. De bovenstaande afbeelding is afkomstig uit de kalender "Apeldoorn in de 19de eeuw", gedrukt bij de Walburg te Zutphen en staat daar ten onrechte vermeld als "pastorie aan de Loolaan". Het wapen is nog door een steenhouwer gerestaureerd en daarna waarschijnlijk naar de achterkant van het pand verplaatst zodat het beter zichtbaar was.




luchtfoto ca 1930 van gelder VOA   Copy
De luchtfoto hierboven is van ca. 1930 (Bron VOA). Het omcirkelde gebouw is de oude molen De Eendracht, dat op de tekening van Arie Lieman te zien is. Ook het bruggetje naar de Ugchelseweg is te zien. Helemaal rechtsboven op de foto is de voormalige directeurswoning aan de Eendrachtstraat te zien. Daar werden onder andere recepties en opleidingen gegeven. Die woning bestaat nog steeds.

dezijgevelvanpapierfabriekdeeendrachtomstreeks1920
De zijgevel van papierfabriek de Eendracht omstreeks 1920. Links de Ugchelseweg en achter de Eendrachtstraat. Voor rechts langs loopt de Hattemseweg. In de vaten zat waarschijnlijk China klei. Dat werd in het papier verwerkt. Een beroep was dan "qlei oplosser" van het zogenaamde Quick Klei.