12b De oliemolen bij het Oude Loo

Geschiedenis van de molen

In 1547 wordt er melding gemaakt van een oliemolen bij het Oude Loo. Deze is waarschijnlijk al voor 1629 verdwenen. Er is weinig over bekend behalve enkele namen in de omgeving die nog aan de molen herinnerden zoals de Olymolenscamp, de "olymolenhof en de olymoelen straedt.

Hardonk meldde het bestaan van de molen wel maar heeft er in zijn boek (bron 2) weinig over gemeldt.
Na het voltooien van zijn boek heeft hij waarschijnlijk nog nieuwe informatie gevonden in de vorm van een oud ongedateerd kaartje.

De papiermolens van 1629 en 1641, behorende bij het Oude Loo
Kopie naar een schetskaartje door een onbekende tekenaar, waarop de ligging van de in 1629 en 1641 op de beek van het Oude Loo gestichte papiermolens staat aangegeven.
De daarvoor vereiste beekomleggingen zijn op het kaartje duidelijk te zien.
ten behoeve van de stichting van de molen van 1629 heeft men de "Loosche beek 1612" bij Peter Jans brugge afgeleid door een dan gegraven "nieuwe beek 1629" en deze met een scherpe bocht geleid naar de plek, waar de papiermolen kwam te liggen.
Voor de molen van 1641 is weer een nieuwe bedding gemaakt, die in 1644 "nieuw gegraven" heet.
De op het kaartje genoemde "Oliemolenstraat" heeft te maken met de in 1547 vermelde oliemolen van het Oude Loo. Tegenwoordig is dat de Zwolseweg! De "allée" geheel links heeft te maken met de toenmalige laan of allee naar het Oude Loo.
De "Hooge weg" heet thans Koningsstraat; de "Welmersweg" is vermoedelijk de huidige Loseweg tussen het Posthuis en de Tuinmanslaan.
Het kaartje zal in grote lijnen wel juist zijn.
De beide waterpapiermolens kwamen bij de aankoop van het (Oude) Loo in 1684.
Bron: Archief Hardonk - CODA

Het kaartje was, zoals Hardonk al meldde in grote lijnen wel juist, maar de jaartallen bij de twee papiermolens bovein het kaartje lijken omgewisseld te zijn. De molen bij de Olymoelen straedt, de latere Zwolseweg is namelijk pas in 1649 opgericht.

Dat wierp nieuw licht op de situatie ter plekke, maar hij heeft deze informatie niet meer in zijn boek kunnen verwerken.
In 2008 heeft Professor L. Aardoom in het blad Felua een zeer mooi en uitgebreid artikel over deze oliemolen geschreven, waarvan hieronder een korte samenvatting is te vinden.

Voor de volledige gevens van zijn onderzoek zie bron 22: De Noord-Apeldoornse oliemolen - L. Aardoom / Felua 22 november 2008

Het bestaan van de oliemolen hield direct verband met een oude, inmiddels verdwenen, loop van de Loosche Beek, de latere Koningsbeek.
Deze oude loop liep waarschijnlijk vanaf de gracht van het Oude Loo rechtstreeks iets ten noorden van het van Haeftenpark en kruiste daar de Zwolseweg. Die weg heette toen de Olymoelen straedt. Over de weg is waarschijnlijk van circa 1596 tot 1629 een brug aanwezig geweest.
In 1629 is er ten behoeve van een nieuwe papiermolen een noordelijke omleiding van de beek gekomen. Deze omleiding is in de huidige situatie nog aanwezig.
Ten noorden van het van Haeften complex lag de Oliemolenkamp en ten westen van de Zwolseweg tegenover dat kamp lag een Oliemolenhof. Deze plekken zijn nog lang in gebruik geweest bij diverse bezitsdocumenten.

Geografische positie en bereikbaarheid

De vermoedelijke geografische locatie van de oliemolen is 52°14'13.30"N 5°57'22.68"O

Alhoewel Hardonk de positie van de oliemolen niet kende is zij volgens Aardoom in zijn kaart ingetekend.

Kaart van van Broeckhuysen uit 1708 (noordpijl naar beneden gericht). De molens staan niet op deze kaart aangezien die niet onder de `tienden` (belasting) vielen en deze kaart voornamelijk bedoelt was om de belastingplichtigen te kunnen beschrijven.

Plaatsbepaling van de oliemolen volgens Aardoom.

Het ongedateerde kaartje dat Hardonk heeft gevonden (bovenin dit artikel) laat de loop van de oude beek nog zien vanaf Peter jans Brugge tot net na de papiermolen van 1629.
Dit komt niet overeen met de aanname van Aardoom. Het kan zijn dat het kaartje van Hardonk niet exact was of dat er misschien een nog oudere beekloop geweest is voor 1629 die naar de oliemolen liep. Dit laatste lijkt aannemelijk.

In elk geval was de molen aan de Zwolseweg niet van 1629 maar van 1649.

Huidige situatie
Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)
In 1517 kreeg Johan Bentinck van de hertog van Gelre toestemming om 3 molens, waaronder de oliemolen, te stichten. In 1547 wordt het bestaan van de oliemolen gemeldt.
Vanaf 1629 werd er geen melding meer van een oliemolen gedaan en waarschijnlijk was de fabricage van olie niet meer interessant omdat de papierindustrie opkwam. In die tijd waren er ook regelmatig invallen in Apeldoorn onder ander van Graaf Hendrik van den Bergh. Het waterrecht werd verpacht en de molen hield op te bestaan.

Erfgoed ontwikkelings potentie
In 2001 is er een archeologisch onderzoek bij het van Haeften kazernecomplex uitgevoerd met vondsten uit de Late Bronstijd (1000-800 voor Chr.) of IJzertijd (800-12 voor Chr.) en één uit de Late
IJzertijd (250-12 voor Chr.) of Romeinse tijd (12 voor Chr.-450 na Chr.).
Ook heeft men de oorspronkelijke beekloop van de Loosche Beek aan de oostkant van de Zwolseweg in een smeltwaterdal kunnen terugvinden.

Erfgoedstatus
Bij de locatie van de oude brug bij de Oliemolen kunnen de oude veldnamen op een informatiebord gemeldt worden.
Ook is het vermeldingswaard dat er duizenden jaren oude geschiedenis in dit gebied aanwezig is.

Foto’s van oude en huidige situatie

Er zijn geen oude foto's of tekeningen van de moklen bekend.

Zwolseweg ter hoogte van het van Haeftepark. Rechts van het fietspad richting Apeldoorn ligt een beek. Foto Henk Weltje - 2015

Werkzaamheden ten behoeve van het herstel van de stuw in de noordelijke zaksloot, overloop naar Koningsbeek. Dankzij dit herstel is er nu helaas nog minder water in de, oostelijk van de zwolseweg stromende, Koningsbeek  Voor de werkzaamheden was er namelijk een lekkende stuw van paaltjes en tegenwoordig is het een stenen stuw. - Foto Henk Weltje - 2015