12a De korenmolen bij het Oude Loo
Geschiedenis van de molen
Voor de hier samengevatte geschiedenis en de locaties is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
De Apeldoornse Grift en haar stroomgebied - Hans van Eekelen, Theo Kuipers en Henk Weltje / 2018 (bron 1).
Koornmullenaers Pampiermaeckers en Coperslaghers - Reinier Hardonk / 1968 (bron 2).
De Noord-Apeldoornse papiermolens van 1629 en 1641 - L. Aardoom / 2008 (Bron 21).
Het Oude Loo was een jachtslot, met gracht, dat in de 15de eeuw gebouwd is. Er is er van oudsher een natuurlijke beek geweest. Waar deze precies gelopen heeft is vanwege alle veranderingen in het terrein niet meer na te gaan maar dat hij voor de watertoevoer van de gracht diende is duidelijk. Er was een moeras of veen op de plek waar de Nieuwe Vijver (ook wel Forellenvijver) vanaf de 19de eeuw is gelegen en dat is waarschijnlijk de oorsprong van de beek geweest.
Sprengkop van de Oude Sprengen in 2016 - Foto Henk Weltje
Vanaf 1517 heeft men de "Oude Sprengen” gegraven om de watertoevoer naar de korenmolen te verbeteren..In dat jaar krijgt de jagermeester Johan Bentinck van hertog Karel namelijk vergunning om op deze beek bij zijn huis "’t Loe” een koren-, olie- of volmolen of alle drie tegelijk te leggen.
In 1526 is er een zekere "Gerit” de molenaar en in 1547 is er sprake van "een saetmoelen, olymoelen end een Eeckmoelen alle te Noert Apeldoren gelegen”. De volmolen is dus niet doorgegaan.
In 1623 wordt de korenmolen met de hof en het kampje bij de "wijer” verpacht en de pachter moet zorgen, dat de dijken van de "molenkolck” bij "donderschumen of sneewateren” niet doorbreken.
Twee jaar later wordt dan opnieuw gesproken over het kampje "bij den wijer ofte moelenkolck”. Waarschijnlijk is de tegenwoordige Hoge Vijver, ook wel Beeldenvijver genoemd, een voortzetting van deze wijer en dat geeft een indicatie voor de plek waar de molen moet hebben gestaan. De wijerd heeft waarschijnlijk gediend voor de stroomafwaarts gelegen papiermolen, die later gebouwd is.
Vanaf het jaar 1628 laat de watervoorziening nogal te wensen over, want er wordt gezegd: "maer de meulen is nu soo goet niet overmits men nu het water niet opstouwen kan en wel 3 off 4 part minder water heeft als te voren”. Deze vermindering vond zijn oorzaak in de stichting van een papiermolen beneden op dezelfde beek.
Of de korenmolen een boven- of onderslagmolen was wordt nu ook beantwoord.
Als er tussen Dries’ molen (de papiermolen) en de korenmolen ‘noch eenich verval waere te bekomen, sulcx sall pachter tot allen tijden tot sijnen profite moegen trecken’, mits het rad van de korenmolen maar boven water bleef, zodat dit niet zou worden afgeremd, ‘gelamd’. Dat betekent dat de molen een bovenslagrad had omdat bij een dergelijke molen het rad niet in het water eronder mag geraken. Dat zou het rad lammen oftewel het rad zou niet goed kunnen draaien. Als het water in de Hoge Vijver (de wijer van de papiermolen) te hoog stond gaf dat dus problemen voor het rad van de korenmolen.
Lambert de Muller blijkt in 1684 nog molenaar te zijn op de korenmolen van het Loo.
Uit een koopakte van 27 november 1684, waarbij stadhouder Willem III de bezitting het Loo kocht van Johan Carselis van Ulft, vernemen we dat de "coornwatermoolen achter ’t welgemelte adellycke huis” was gelegen.
Ook werd door de Staten van Gelderland aan Willem III toestemming gegeven omtrent de rechten van een groot gebied om Het Loo.
27 september 1695 : De Staten van Gelderland dragen de hoge, middelbare en lage jurisdictie omtrent Het Loo enz. op aan Koning Stadhouder Willem III en diens "manlijcke descendenten".
(zie ook Landdagreces 10 december 1694). Bron Algemeen Rijksarchief Den Haag.
Geografische positie en bereikbaarheid
De geografische positie van de waarschijnlijke plaats van de korenmolen is 52°14'13.16"N 5°56'9.81"O.
De molenplaats moet gezocht worden in de omgeving van de Hoge Vijver.
Op de kaart van Hardonk is de korenmolen met nr. 6 aangegeven. Hardonk heeft dit nummer echter nooit in zijn boek (bron 2) genoemd. Het is niet duidelijk waarom, maar het kan zijn dat Hardonk niet zeker was van zijn zaak.
Mogelijkerwijs heeft Hardonk zijn aanname gebaseerd op een kaart van Moerman uit de jaren 1930. Deze kaart is op zijn beurt weer gebaseerd op een vroegere kaart van W. Kuijk jr. uit 1843. Moerman heeft de korenmolen blijkbaar op deze kaart bijgevoegd..
De bovenstaande kaart is afkomstig uit bron 1 en geeft een goed overzicht van alle elementen die in dit artikel genoemd worden.
Grachten van het Oude Loo (1)
De Witte Graaf" (2)
Bovenste Papiermolen (3)
Middelste Papiermolen (4)
Onderste Papiermolen (5) ook wel de Papiermolen op Velthuizen
Paleistuin (6)
De Oude Sprengen (7)
De Nieuwe Sprengen (8)
De Concordiasprengen (9)
De Paraplusprengen (10)
Het ‘Kanaal’ (11)
De beide parkvijvers (11)
Veldvijvers (12)
De Stadhoudersmolen (14)
Herbouwde korenmolen van het Loo (15). In 1884 werd op het dak een windmolen toegevoegd.
De Nieuwe Vijver of Forellenvijver (16)
De Hoge Vijver of Beeldenvijver (17)
Huidige situatie
Alle sporen van de oude korenmolen zijn verdwenen. Wel zijn de sprengkoppen en de restanten van de wijerd (de Hoge Vijver) en het oorspronkelijke brongebied (de Forellenvijver) nog aanwezig.
In 1968 leverden de Oude Sprengen helaas geen water meer door de steeds toenemende wateronttrekking aan de bodem. Ook tegenwoordig is er nog een probleem met de watertoevoer van de sprengkoppen.
Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)
Op last van de stadhouder breekt men omstreeks juli 1685 de korenmolen af en timmert die in het begin van 1686 een eind beneden Het Loo in de buurschap Veldhuizen "op de beeke omtrent de Grift” weer op.De korenmolen heeft plaats moeten maken voor de tuinen van paleis het Loo. De watervoorziening van de fonteinen was ook deels afhankelijk van de Lose beek.
Erfgoed ontwikkelings potentie
Het park met de vijverpartijen en sprengen met sprengenbeken zijn tegen een geringe vergoeding toegankelijk.Er is een mooie wandelkaart voor de paleistuinen aanwezig.
Erfgoedstatus
Niet van toepassing.
Foto’s van oude en huidige situatie
 |  |
| De Hooge Vijver door F. Textor in 1837 | De Hoge Vijver in 2008 - Foto Henk Weltje |
Waterrad in de beek - het z.g. "Kanaal" - tussen de Hooge Vijver en de veldvijvers. De functie van het waterrad is niet duidelijk. Foto: R. Hardonk - 18 september 1966
De vermoedelijke lokatie van de molen bij een aantal vergravingen van de sprengen. Op de achtergrond de Forellenvijver. Er is een aanzienlijk hoogteverschil in de beek, dat kan duiden op de plek van een bovenslagrad. Deze plek ligt vlakbij de lokatie die door Hardonk was aangegeven. Foto Henk Weltje - 2019