Paragraaf index

Dit artikel gaat over de molen de ‘Bouwhof’ in Ugchelen die, waarschijnlijk net voor het jaar 1747, als papiermolen is gesticht.

1 Gezicht stroomafwaarts

Gezicht stroomafwaarts op het molengebouw met links de molengoot anno 2014 - Foto Henk Weltje

Het molengebouw bestaat gelukkig nog steeds en kan bezocht worden. Er is helaas wel een vervelend probleem met de toegankelijkheid ontstaan maar daarover verderop in dit artikel.

2 GE hattemse bouwhof met pad

Plek van de Bouwhof aan de Bouwhofweg 18 te Ugchelen met het, door de gele pijl weergegeven, toegangspad naar de molengoot.

De naam van de molen verwijst naar de ‘bouwhof Klein Hattem’ waarop de drie Hattemse molens ‘Hattem’, ‘Methusalem’ en de ‘Bouwhof’ zijn gebouwd.

3 hattemse molens hardonk geroteerd

Ongedateerd kaartje (naar het noorden gericht) met de oorspronkelijke ligging en de beken naar de papiermolens Hattem, Methusalem en de Bouwhof op het terrein van de vroegere bouwhof ‘Klein Hattem’. Rechts naast de Bouwhof het ‘bleekveldje’ dat in 1832 als ‘tuin’ beschreven werd. De oude loop van de beek volgde het traject parallel aan de huidige straat ‘Klein Hattem’(Bron 1).

De molen Hattem, ook wel Schutsmolen genoemd naar de molenaars Schut die daar in 1779 werkten, en de molen Bouwhof zijn gebouwd aan een omlegging van de Ugchelsebeek, terwijl men voor de molen Methusalem het water van de genoemde beek zijwaarts heeft afgeleid en daarna weer in de oude bedding (zie stippellijn met vermelding ‘Oude Loop’) van de Ugchelsebeek heeft gebracht. Het sprengetje links op de oude kaart zal wel gediend hebben om meer water naar het rad voor de papiermolen Methusalem te brengen, het zogenaamde ‘lopen op het halve rad’ al lijkt het pijltje voor de stroomrichting bij de beek onder de Methusalem molen dat vreemd genoeg niet te bevestigen. Het sprengetje zal zeker niet voor niets daar gestroomd hebben. Het ‘sprengetje’ kwam uit de buurt van de sprengkoppen van de Eendrachtspreng in het huidige Goudvinkpark te Ugchelen en is in de loop van de twintigste eeuw geleidelijk aan verdwenen.

Op het kaartje is ook duidelijk te zien, dat men voor het stichten van de papiermolens Hattem en Bouwhof de loop van de oude Ugchelsebeek met een grote boog heeft omgeleid (Bron 2).

Het bouwjaar van de molen de Bouwhof is onbekend maar in 1747 werd hij voor de eerste keer genoemd en het was toen een papiermolen.

In 1798 is ene Antonie de Bruin de molenaar en daarna worden de weduwe A. de Bruin en zoon en in 1815 G. en R. de Bruin genoemd.

In 1884 werd de molen in een wasserij omgezet en is dat nog tot 1976 gebleven.

4 bouwhofmolen ten Pas

Schilderij van J.A. ten Pas met de molen de Bouwhof als wasserij in 1895. Op het bleekveldje ligt de was te drogen. Het pad op de voorgrond is de huidige Bouwhofweg. Bron CODA beeldbank.

De wasserij stond ook bekend als die van Firma E. Uyt den Bogaard.

Het rad werd aanvankelijk nog benut voor een kleine wasmachine maar aan deze aandrijving kwam al gauw een eind nadat in 1897 een stoomketel was aangeschaft.

5 1910 hattem en bouwhof   Copy

De vroegere watermolens de "Bouwhof" en "Hattem" van het papiermolencomplex "Hattem" of "Klein Hattem" vanaf de onderbeek omstreeks 1910. De, op de foto aan de rechterkant staande, molen Hattem met zijn hoge rieten hangzolder en de met pannen gedekte uitbouw was toen nog een typische Veluwse papiermolen. Een paar jaar later is de molen verbrand en niet meer herbouwd. De links gelegen Bouwhof - toen al geruime tijd wasserij - had nog de hangzolder met de ventilatieluiken uit de tijd dat hij een papiermolen was. De derde molen, Methusalem, van het complex Hattem is op deze foto niet zichtbaar. Het molenhoofd en de waterval zijn dik met ijs bedekt (Bron 1).

Toch werd in 1925 en 1933 nog af en toe voor een gedeelte van het bedrijf weer waterkracht gebruikt.

In de dertiger jaren raakte het rad echter in verval en kwam tenslotte stil te staan. In de oorlogsjaren 1940-1945 is het rad gesloopt maar draaide er wel een kleine turbine voor opwekking van elektriciteit.

Na de oorlog werden de activiteiten weer opgepakt maar de grote oliecrisis van december 1972 gooide waarschijnlijk roet in het eten. In 1973 ging het niet meer goed met de zaken en in 1976 stopte de familie Uyt den Boogaard definitief met de wasserij.

In 1994 werd de situatie voor het molengebouw kritiek en zijn er zelfs voorstellen tot sloop geweest.

Omdat deze molen de laatste nog enigszins complete molen in Apeldoorn was, heeft de Gemeente besloten een restauratieplan voor de Bouwhof te ontwikkelen en werd een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Hierin werd gekeken naar de toestand van de nog aanwezige gebouwen en de mogelijkheid tot restauratie en hergebruik. Uiteindelijk is gekozen voor de restauratie van de molen en het weer uitgraven van de beek achter het molenhuis.

Ook het molenhoofd en het waterrad moesten weer in ere worden hersteld. Zelfs een deel van de wasserij moest in dat plan worden hersteld.

In 1999 is met de restauratie werkzaamheden begonnen en in de loop van dat jaar was het plan om zowel het terrein als het molencomplex voor het publiek toegankelijk te maken (Bron 3).

6 restauratie 1999

Restauratiewerkzaamheden van de Bouwhof in 1999 (Bron 3).

Het terrein met de molen is aan een projectontwikkelaar verkocht die de molen liet restaureren en ook woningen op het terrein liet bouwen. De Bouwhof kreeg daarna de status ‘gemeentelijk monument’.

In 2005 en 2006 zijn het rad en de molengoot door de inzet van vrijwilligers uit Ugchelen met gemeenschapsgeld van de provincie Gelderland, het Rijk en de EU met medewerking van de gemeente Apeldoorn weer fraai hersteld en ook de beek werd weer opgeknapt door Waterschap Vallei en Veluwe.

Het terrein is weliswaar in particulier bezit maar het toegangspad tot het molenhoofd, dat vanaf de Bouwhofweg (tussen de nummers 14 en 16) tot bij de watermolen voert, is in bezit van de Gemeente.

In 2018 is er nog een bruggetje over de beek vernieuwd en de begroeiing langs het pad onderhouden. Het molenrad en de goot waren mooi opgeknapt en het rad draaide frequent, wat noodzakelijk is voor een goed behoud van het rad. Het kapitale pand wordt momenteel als woon- en bedrijfsruimte gebruikt. Het bevat een groot aantal kamers en is prachtig gerenoveerd.

Het molenhoofd, het geheel van molengoot, houten staanders en horizontale balken, was tot voor enkele jaren nog, via een voetpad en het nieuwe opgeknapte bruggetje over de Ugchelse Beek vanaf de Bouwhofweg, te bereiken. Tijdens excursies van de Bekenstichting en de KNNV werd regelmatig een bezoek aan deze prachtige molen gebracht en het was een geliefd plekje voor molenliefhebbers.

7 molen in 2014 nog toegankelijk

Waterrad, schoorsteen en ventilatieruimtes anno 2014 - Foto Henk Weltje

Helaas hebben de huidige bewoners last ondervonden van enkele bezoekers die volgens hen te dicht bij het rad kwamen. Er was onder andere een geocache punt geplaatst en ook is er sprake geweest van bezoekers die probeerden het stilstaande rad weer te laten draaien.

De bewoners hebben een advocaat in de arm genomen die een contract heeft opgesteld waarin de Gemeente zich verplichtte om de toegang middels een hek af te sluiten. Dit contract is helaas door een vertegenwoordiger van de Gemeente, zonder afdoende overleg met andere betrokkenen, getekend en dat is een foute beslissing geweest.

8 2019 06 08 De Bouwhofmolen met hek

Het ‘ijzeren gordijn’ bij het molenrad anno 2019 - Foto Henk Weltje

De Gemeente is namelijk altijd van plan geweest om de toegang via de paden langs de beken mogelijk te maken en een hek dwarsboomt die plannen.

Er is protest aangetekend en ook de Bekenstichting heeft geprobeerd te helpen.

Een aantal ambtenaren heeft toegegeven dat de beslissing om te tekenen fout is geweest en dat ze een mediator wilden inschakelen om de zaak op de een of andere manier te regelen. Na een aantal jaren is helaas gebleken dat de, door de gemeente Apeldoorn geblokkeerde toegang tot de molengoot en het rad, door middel van een nogal lelijk hekwerk, nog steeds bestaat. Ook heeft er nog steeds geen gesprek plaatsgevonden tussen de Gemeente, de Ugchelse betrokkenen en de bewoners van de molen.

9 Paaltjes

Er zijn ook mooie oplossingen voor een afscheiding tussen pad en molengoot mogelijk. Voorbeeld van een fraai hekwerk bij de Grathemermolen op de Uffelse Beek midden in het stille en fraaie Limburgse dorpje Grathem (Bron 5).

Deze situatie duurt al een tijd en het rad en de molengoot moeten nodig weer onderhouden worden. Het rad draait niet meer en de onderhoudssituatie van molenhoofd en rad is niet meer gegarandeerd. Het is te hopen dat de Gemeente de kwestie aanpakt zodat men weer als vanouds kan genieten van dit prachtige gebouw en het rad en de molengoot hersteld worden.

Het is aan te bevelen om het voetpad langs het rad en de beek door te trekken naar de andere molens en het centrum van Ugchelen. Dit was in eerste instantie ook het plan van de Gemeente. Er zou een bruggetje over de molengoot geplaatst worden, zodat wandelaars vanaf de Bouwhofweg, langs het molenhoofd en over het bruggetje op de stroomopwaarts gelegen Methusalemlaan uit zouden komen. Laten we, met de inwoners van Ugchelen, hopen dat het spoedig zover komt.

10 Boek Rondom etc

In 2017 is door Yvonne de Vries een boek over de molens op 't Hattem" uitgebracht. Het boek bevat veel historische informatie (Bron 4)

Bronnen:

1 : Archief Hardonk nr. 159 – CODA

2 : Koornmullenaers Pampiermaeckers en Coperslaghers blz. 112 – Hardonk / 1968.

3 : Terug naar de bron van de Grift – Gemeente Apeldoorn / 1999

4 : Rondom de molens op 't Hattem - Yvonne de Vries / 2017

5: www.wegbergermuehlentour.de/nl/

 


Prev Next »