Op deze pagina was tot recent een voorstudie van het boek "De Apeldoornse watermolens in heden en verleden" te vinden. Die pagina was echter niet compleet en ook niet meer bijgehouden. Daarom is hij toch maar verwijderd.

De eerste versie van het boek uit de printer.

 We hebben nu immers het echte boek!

De Inhoudsopgave van het boek :

Voorwoord
Opbouw van het boek

Hoofdstuk 1: Inleiding

Geologie
Sprengenbeken en watermolens
Eerdere onderzoekers
Soorten watermolens
Het leggen van bovenslagmolens
De aanleg van sprengenbeken voor de voeding van bovenslagmolens
De marken

Hoofdstuk 2: De watermolens in het centrum van Apeldoorn

De Monnikhuizerkoren- en oliemolens Den Brink
De Verbrande Molen
Papiermolen Tepelenberg
De papier- en korenmolen van het Slob
De Dorpskorenmolen
Het houtzaagmolentje op de Grift te Apeldoorn

Hoofdstuk 3: De molens bij Het Loo

De oliemolen bij Het Oude Loo
De papiermolen van 1629 op de beek van Het Oude Loo
De papiermolen van Dries Cornelis bij Het Loo
De korenmolen bij Het Oude Loo
De eekmolen bij Het Oude Loo
De derde of onderste papiermolen op de beek van Het Loo
De korenmolen op Veldhuizen

Hoofdstuk 4: Orden

De papiermolen ‘t Hul
Hennemansmolens, later Waterloo
De Ordermolen
De Bovenste Ordermolen
Het papiermolentje van Jan van Munster in Orden omgeving Berghuis

Hoofdstuk 5: Apeldoorn Zuid

De Kayersmolen

Hoofdstuk 6: Ugchelen

De Hamermolen
Altena
Een waterkorenmolen te Ugchelen
Het Voorslop (Van Houtum & Palm)
De Grote Winnemolen
De Kleine Winnemolen
De Steenbeek
De Bazemolens
Klijn Hattum
Hattem
De Bouwhofmolen
Methusalem
Klarenbeek
Brouwersmolen
De Eendracht

Hoofdstuk 7: Eendracht en Heeze

De molens van Holthuizen
De Tiemensmolens
De Liere of Het Liertje
De Winkewijert

Hoofdstuk 8: Apeldoorn Noord

Monnikhuizermolens-De Vlijt
De Stinkmolen
De Halve Maan
Wollen dekenfabriek

Hoofdstuk 9: Beekbergen

De Gasthuismolen
De Ruitersmolen
De Tullekensmolen

Hoofdstuk 10: Wenum-Wiesel

Wenumse Watermolen
Rotterdamse Kopermolen
Huygensmolen in Wiesel
Dijkgraafsmolen
Papiermolen bij de Wildekamp

Hoofdstuk 11: Loenen en Zilven

De Middelste Molen
De Bovenste Molen
De Slatsmolen
De Stroboeksmolen
Mosterd- en snuifmolentje
De Zilvense Korenmolen
De Hunekamp
De Achterste Molen
Silvolse Korn Mullen met twee gebynd
Een Loenense volmolen
De papiermolen bij de Horsterkamp en de Heselheg

Nawoord
Over de auteur
Bronnen
Verklarende woordenlijst
Colofon

Het Voorwoord
Apeldoorn en de dorpen eromheen hebben al erg lang watermolens langs de beken gehad. De oudste was waarschijnlijk de Gasthuismolen in Beekbergen. Een korenmolen waarover in het jaar 1294 geschreven werd. Er staat nog steeds een gebouw en een molengoot op die plek. Vanaf het begin van de 17de eeuw was er een enorme groei van het aantal watermolens. Die groei werd veroorzaakt door de papierindustrie. Dit zou grote gevolgen hebben voor ons ‘derp’. Al in 1629 waren er zeker 12 papiermolens gebouwd en dat aantal zou nog behoorlijk toenemen tot we uiteindelijk 59 verschillende papiermolens hebben geïdentificeerd. Daarnaast zijn er ook nog tal van andere molens geweest zoals kopermolens, oliemolens, en de molens voor het verwerken van leer, zoals vol- en leer- of zeemmolens en nog een aantal andere. De historicus Hardonk telde er in totaal 96. Ook de beken die het water leverden waren oorspronkelijk minder in aantal. Uiteindelijk tellen we, alleen in Apeldoorn al, 18 sprengenbeken die op de Grift uitmonden. En dan hebben we het nog niet over de Loenense en Beekbergse beken. Kortom: er ligt heel wat geschiedenis in ons prachtige dorp, dat inmiddels een stad geworden is. En die geschiedenis verdient het om beschreven te worden.
Na de publicatie van het KNNV-boek ‘De Apeldoornse Grift en haar stroomgebied’ in mei 2018, waaraan ik samen met de twee andere auteurs Hans van Eekelen en Theo Kuipers met veel plezier heb gewerkt, kwam de vraag... ‘wat nu?’
Gelukkig werd me al vrij snel door een bevriende cultuurhistoricus en een archeologe van de gemeente Apeldoorn de tip gegeven om de Apeldoornse watermolengeschiedenis te beschrijven. Er waren, in opdracht van de gemeente, al eerder onderzoeken naar de watermolens gedaan. De meeste waren echter niet tot het einde uitgevoerd, al was er wel veel materiaal verzameld. En liet ik nu net, als recente pensionado, tijd genoeg hebben!
In eerste instantie twijfelde ik of ik eraan zou beginnen omdat er al een aantal publicaties, door niet de minste onderzoekers, aan dit onderwerp gewijd waren. Deze waren zeer gedetailleerd maar inmiddels wel gedateerd. De situatie anno 2018, het jaar dat ik met de inventarisatie begon, was nauwelijks beschreven. Ook was de aanwezige, meer recente, informatie erg gefragmenteerd.
Na een eerste aarzeling ben ik toch aan de slag gegaan en besloot me, voor zover mogelijk, te richten op de ruimtelijke context van de molens zoals de gebouwen, de beken, de omgeving en soms zelfs flora en fauna. Het heeft geen zin om de informatie van andere onderzoekers domweg te kopiëren dus begon ik bij elke molen helemaal van voren af aan: het inventariseren en verzamelen van gegevens. De beschrijvingen van alle watermolens plaatste ik op mijn privé-website henk-weltje.nl. Na anderhalf jaar zoeken, verzamelen en puzzelen was dat onderzoek redelijk compleet. Veel van het speur- en schrijfwerk is tijdens de afgelopen coronaperiode uitgevoerd. Het was mede daarom een zeer welkome tijdsbesteding.
Een uitdaging bij deze klus was de enorme hoeveelheid nieuwe en oude gegevens en afbeeldingen, die uit archieven maar ook van particulieren, tevoorschijn kwam. Om de informatie duidelijk over te brengen zul je je enigzins moeten beperken en dat is een lastige opgave. Bovendien hangt die enorme verzameling aan informatie en beeld soms aan elkaar van ‘waarschijnlijkheden’ en nodigt dan uit voor een persoonlijke interpretatie. Gelukkig hebben dezelfde mensen die me in eerste instantie hebben uitgedaagd dit alles aan te gaan, zich ingezet om hierbij, tijdens het redigeren en corrigeren, intensief mee te denken.
Uiteindelijk is er zoveel nieuwe informatie en zoveel beeldmateriaal op tafel gekomen dat is besloten om het niet alleen op mijn website te publiceren, maar ook, in bescheiden oplage en ontdaan van bijzaken, in boekvorm uit te geven.
Dit boek dat u nu in handen heeft biedt volgens mij een verrassend nieuwe blik op een belangrijk aspect van de Apeldoornse geschiedenis. Het is niet alleen als naslagwerk bedoeld maar vooral als een prettig leesbaar boek met relevante en interessante informatie over de Apeldoornse watermolens en de bijbehorende sprengenbeken. Daarnaast staat het boek boordevol foto’s, afbeeldingen van schilderijen, tekeningen en kaartmateriaal.
Ik hoop dat u er, net als ik heb gedaan, veel interessants in kunt ontdekken en bovenal van zult genieten.
Henk Weltje, voorjaar 2024