Grenzeloos Apeldoorn.

Enkele jaren geleden liet de heer Zacharias Klaasse, de conservator van het Kadaster museum in Arnhem, mij een interessant historisch document zien. Het was het originele protocol van de grensopmeting van 1831 van de gemeente Apeldoorn met kaarten en omschrijvingen. Aangezien er binnen de VOA een werkgroep bezig is met het zoeken naar de grenspalen van Apeldoorn is het misschien wel interessant om er wat meer over te vertellen.

Als het om grenzen gaat denken we meestal aan perceelgrenzen zoals bijv. van ons eigen huis of van een boerderij of een landgoed. Het heeft zin om die grenzen te weten want dat bepaalt wat je met je bezit kunt doen. Door het televisieprogramma "De rijdende rechter" weten we nu wel wat de gevolgen van onduidelijkheid kunnen zijn.

In vroeger tijden had de adel grote gebieden in bezit en verwierf daarmee binnen hun grenzen een inkomen. Daarna kwamen de steden in opkomst en de stadsgrenzen waren belangrijk voor de verdediging van de stad of het heffen van tol etc. Bij landsgrenzen ging het wederom om de verdediging van het land.

Ten tijde van Napoleon veranderde er echter iets essentieels in het denken over grenzen. Napoleon had geld en soldaten nodig en daarom werd de Burgelijke Stand en een voorloper van het huidige Kadaster in het leven geroepen.

De Burgelijke Stand zorgde er voor dat alle Nederlanders geregistreerd werden. Zo wist de staat wanneer je opgeroepen zou kunnen worden en wanneer je belasting kon betalen.

Het Kadaster en zijn voorlopers zorgden ervoor dat perceelgrenzen werden vastgelegd zodat men belasting kon betalen naargelang de hoeveelheid grond die men bezat.

Ook voor provincies en gemeenten werd het belangrijk om inkomsten uit belasting te verkrijgen. Vanaf 1797 in de tijd van Napoleon werd al bepaald dat er een enkel systeem van belastingbetaling in het Franse rijk zou komen.
Groepen landmeters en ambtenaren hebben de nodige pogingen gedaan om het land in kaart te brengen. Dit plan is door de Nederlandse regering overgenomen in 1813 toen de Fransen ons land verlieten. In 1831 werden eindelijk de laatste gemeentegrenzen vastgelegd en direct daarna in 1832 is toen het huidige Kadaster opgericht die met de beschikbare gegevens voor de rechtszekerheid van burgers en overheid moest gaan zorgen.

Veel van de grond in Nederland was nog ongebruikt en soms zelfs niet in bezit en daarom was het bepalen van gemeentegrenzen letterlijk en figuurlijk braakliggend terrein. Dit geldt zeker voor de Apeldoornse gemeente waar veel heide bos en stuifzanden aanwezig zijn. Het opmeten van de gemeentegrenzen was daarom een physiek zware aangelegenheid.

Hier is een extract uit het "PROCES-VERBAAL der grensbepaling van het grondgebied der gemeente van Apeldoorn"
In den jare achtienhonderd en Eenendertig den Eenendertigsten dag der maand october hebben wij, landmeter der eerste klasse van het Kadaster, benoemd door den Heer Gouverneur der Provincie Gelderland bij resolutie van den 8 Mei 1831 ws 95/98, ten einde, overeenkomstig de bepalingen, vervat in de wetten, decreten, reglementen enz.

Hier gaat het nog even door maar het komt er kort gezegd op neer dat de toenmalige burgemeester A.J.J.A. van Heeckeren en de "aanwijzers" J. Tamboer (waarschijnlijk een herbergier) en H. Ketel (deurwaarder) de grenzen zouden bepalen samen met de burgemeesters en hun aanwijzers van de aanliggende gemeenten.
De meting begon bij de grens van Nunspeet van het Noorden naar het Oosten en vervolgens naar het Zuiden en het Westen "geduriglijk aan onze regterhand houdende het grondgebied van Apeldoorn en aan onze linkerhand achtereenvolgens die van Nunspeet, Vaassen, Nijbroek, Twello, Wilp, Beekbergen, Garderen, Ermemele", waarmee als laatste gemeente uiteraard Ermelo bedoeld werd. De landmeter was naast het eigenlijke meetwerk ook belast met het oplossen van geschilpunten als die tijdens de meting naar voren kwamen. Als men er toch niet uitkwam moest de koning uitsluitsel geven.
Daarna verschenen er een aantal artikelen waarin kort een samenvatting van de meting en de bijzonderheden werd opgenoemd. Het eerste punt van waaruit begonnen werd moest volgens de instructies in de kantlijn van het document bijzonder nauwkeurig beschreven worden.

"Beginnende aan den ZuidWestelijksten hoek van de twee grenspalen, staand in de nabijheid van een stuk bouwland en hout van den Heer Baron van Haarselt, noordwaarts van de Gemeente Apeldoorn daar de scheiding tussen in"

Een GPS positie zou wel fijn geweest zijn maar ja... Dat is misschien een leuk idee voor onze VOA werkgroep.

Verder bevat het document nog een lijst van alle referentiepunten en de richting en lengte tot het volgende punt en wel verdeeld per aangrenzende gemeente.

Alles bij elkaar was de totale grenslijn 70420 meter lang!

Ook interessant zijn de bijgevoegde figuratieve kaarten waar de referentiepunten, grenspalen en de markante punten waterlopen en wegen op ingetekend staan.

Men heeft zichtbaar moeite gedaan om, ondanks de tijdsdruk die men heeft gehad, er een mooi document van te maken en als u eens in het museum van het Kadaster komt vraagt u dan gerust naar dit historisch werk. Het is zeker de moeite van het bekijken waard.
Was iedereen nu blij met deze grensmeting?

Vanuit ambtelijk gezicht gezien uiteraard wel al had men in het begin niet veel zin in het overnemen van Franse regels. Het heffen van belastingen werd er een stuk eenvoudiger op.

De landeigenaren zullen niet altijd blij geweest zijn. Vanaf 1832 werd er met de oprichting van het Kadaster een herverdeling uitgevoerd van de grondbelasting tussen de provincies, de gemeenten en particuliere eigenaren. En dat pakte vaak niet voordelig uit. Zoals zo vaak is een politieke verbetering niet altijd goedkoper voor de burgers en dat was het toen ook niet.

En wat hebben we er behalve de gemeentegrenzen nog meer aan overgehouden? De invoering van het metrieke stelsel werd er door bevestigd en ons huidige hypotheekstelsel is bijv. uiteraard ook afhankelijk van het Kadaster dat voortkwam uit die grensmetingen.