In 1799 is een van mijn voorouders in Waddinxveen getrouwd. Zijn naam was Johan Hendrik Weltje en zijn ouders waren onbekend.
Na een lange speurtocht van bijna 20 jaar kwam ik er uiteindelijk achter dat hij uit een klein plaatsje, zuidelijk van Bremen in Duitsland kwam en een zogenaamde Hollandgänger was. Ook toen waren er net als tegenwoordig al economische vluchtelingen en dit artikel is een poging om achter de redenen voor die vlucht te komen.
Dat plaatsje waar Johann Heinrich Wöltje, zoals hij in Duitsland heette, geboren is, heet Asendorf in het graafschap Hoya en ik heb er nadien meerdere malen de kerkelijke archieven bezocht. Na een aantal jaren moeizaam zoeken in die oude archieven kwam ik er uiteindelijk met behulp van een Amerikaanse en aantal Duitse genealogen, die lid zijn van de genealogische vereniging “Die Maus” in Bremen, achter dat de kerkelijke archieven bijna geheel getranscribeerd waren door de gebroeders Schröder. Met behulp van een familielid van een van de broers mocht ik gebruik maken van de complete verzameling gegevens die zij met veel moeite hadden verzameld en samengesteld. Dit uiteraard onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat er geen commercieel gebruik van deze gegevens gemaakt zou gaan worden.
De eerste aktie die ik heb uitgevoerd is het in zeer kleine vertrouwde kring, onder dezelfde voorwaarde, verspreiden van de ontvangen gegevens en ze in mijn stamboom verwerken.
Al gauw kwam ik in aanraking met de regionale beschrijvingen van de beroepen van de mensen die er woonden. Begrippen zoals meier, halbmeier, hausling etc waren mij onbekend want dat kenden wij in Nederland niet. De omgeving rondom Asendorf was echter erg feodaal ingesteld en dat had zijn invloed op mijn voorouders.
Hier is een overzicht van de boeren beroepsnamen die ik in de “Hofeliste en Steuertabellen” van de omgeving van Asendorf heb gevonden.
Er waren nogal wat verschillende benamingen voor wat bij ons in Nederland een boer genoemd wordt. Wel kennen wij het begrip keuterboer en ook was het begrip hofmeier in de middeleeuwen wel bekend. Waarschijnlijk is de benaming hofmeier afkomstig uit Duitsland omdat Duitse kloosters vaak bezittingen in Nederland hadden en zij hun organisatie naar Nederland exporteerden.
Hier volgt de lijst van benamingen:
1. Vollmeier, Herren Meier, Halbmeier
2. Voll kottner, Handtkotter, Handtköter, Hand-Köter, Handtköterey
3. Halbhandtköter, Halb Kottner, Halbköthner
4. Ger. Köter / gering. Handköter, Geringere
5. Hausling, Heuerling, Hoffener, Höfener, halbe Hoffener
6. Brinksitzer, Brinksiz, Amts Brinksitzer, Kirchen Brinksitzer, Klein Brinksitzer, Groß Brinksitzer
Een Meier of Vollmeier was een boer die een gepacht grondstuk mocht bewerken. Vroeger had hij geen bijzondere rechten behalve dan op een deel van de opbrengst van het land. In de 16de eeuw kregen ze ook het recht op een zogenaamde Meierbrief. Hiermee kon het bezit onder de kinderen verdeeld worden maar uiteraard leidde dat tot versnippering en daarom werd het in de loop van de 16de eeuw verboden om het grondstuk verder op te delen.
De oudste zoon was meestal degene die de boerderij overnam en wanneer de andere zonen niet in staat waren om als knecht ergens in te trekken werden ze soms “Brinksitzer”. Die werden ook wel “Geringere” genoemd.
Deze Brinksitzer woonden op de boerderij van hun vader maar werkten meestal elders als handwerker of dagloner.
Verder waren er ook nog “Hauslinge”. Een Hausling was een boer die een grondstuk bewerkte maar als loon enkel zijn eten kreeg.
De boerenstand was ingedeeld naar de grootte van het land.
1 Hufe is 30 Morgen en 1 Morgen is 0.85 hectare.
Er waren Voll- en Halbmeier en verder Groß- Mittel- en Kleinkötner.
De Vollmeier bezaten 2 of 3 Hufen.
De Halbmeier bezaten ongeveer 1 Hufe.
De Kötner bewerkten 2 tot 30 Morgen land.
Tot hier de beschrijving van de boeren en hun bezit.
Daarnaast viel het mij op dat er in sommige jaren wel heel veel mensen overleden waren en de aantallen en de benamingen van de doodsoorzaken begonnen me te intrigeren. Zouden de slechte leefomstandigheden, oorlogen en de daardoor ontstane hongersnoden samen met het feodale boerenleven de redenen geweest zijn dat mijn voorouder naar Nederland is vertrokken? Vast staat wel dat er in die tijd en ook nadien veel mensen uit deze omgeving naar Amerika emigreerden. Je eigen huis en haard en familie verlaten doe je niet zomaar. Dat moet uit pure nood zijn geweest.
Aangezien ik een IT achtergrond heb, bedacht ik een programma om de doodsoorzaken per jaar uit de gegevens van de gebroeders Schröder te destilleren. Het uiteindelijke resultaat was ronduit verbluffend en volgens mij de moeite van het onderzoeken waard.
Van de gegevens heb ik allereerst maar eens een grafiek gemaakt.
De jaren die er uitspringen zijn hieronder genoemd. De vermelde doodsoorzaken en het aantal keren dat ze in dat jaar voorkwamen zijn er ook gemeldt voor zover ze in de aktes stonden. In de beginjaren werd de doodsoorzaak vaak nog niet vermeld zoals bijv. in 1733.
Jaar #doden Oorzaken en aantal
1689 115 Todtgebohren (3), Ungetauf (1)
1733 101
1741 99 Bettlaegerig (1), Brustkrankheit (2), Brustseuche (1), Dysenteria (1), Engbruestig (1), Geschwulst (1),
Ruhr (1), Schlage (2), Todtgebohren (1), Unvermuthet (2), Wassersucht (1)
1753 90 Bettlaegerig (13), Blattern (13), Brustkrankheit (2), Colic (1), Engbruestig (1), Friesel (5),
Geschwulst (3), Husten (2), Masern (1), Ruhr (1), Schlage (1), Schuercken (4),
Schwind (2), Schwindsucht (1), Todtgebohren (2)
1758 93 Bettlaegerig (14), Blattern (1), Bruchschaden (1), Brustkrankheit (9), Engbruestig (4), Friesel (1),
Hauptkrankheit (1), Hertzen (3), Krebs (1), Schlage (3), Schuerken (7), Schwindsucht (3),
Wassersucht (1)
1759 136 Bettlaegerig (5), Blattern (9), Blutszuerzung (1), Colic (1), Durchfall (1), Dysenteria (2),
Geschwulst (1), Hauptkranckheit (3), Hertzen (1), Masern (1), Pocken (1), Ruhr (30),
Schlage (1), Schuerken (6), Todtgebohren (2)
1787 109 Auszehrung (4), Blattern (35), Brustbeschwerden (4), Brustkrankheit (2), Fieber (2), Friesel (5),
Geburt (2), Geschwuer (1), Geschwulst (8), Husten (3), Langwierige (1), Obstruction (1),
Schlage (2), Schuerken (12), Schwindsucht (6)
1796 96 Auszehrung (3), Blattern (30), Brustkrankheit (1), Engbruestig (8), Friesel (1), Geschwuer (1),
Husten (1), Krebs (1), Leibschmerzen (1), Ruhr (9), Schlagflus (1), Schuerken (6),
Schwind (2), Schwindsucht (4), Wassersucht (3), Wochenbett (1)
1797 97 Altersschwaeche (2), Auszehrung (3), Brustkrankheit (9), Engbruestig (2), Geschwuer (1), Husten (5),
Masern (1), Ruhr (15), Schuerken (10), Schwindsucht (7), Vollbruestigkeit (2), Wassersucht (1),
Wochenbett (1)
1832 101 Altersschwaeche (4), Auszehrung (2), Brustbeschwerden (1), Brustkrankheit (15), Engbruestig (1), Fieber (1),
Geburt (1), Kolik (1), Kraempfe (1), Langwierige (10), Lungensucht (1), Nervenfieber (5),
Schwach geboren (2), Schwind (1), Schwindsucht (7), Todtgeboren (1), Unbekannt (6), Unbekannte Kr (3),
Wassersucht (1), Wechselfieber (2), Wochenbett (1)
1836 91 Blattern (3), Brustwassersucht (1), Husten (2), Innere hitzige (2), Langwierige (7), Lungensucht (7),
Nervenfieber (3), Pocken (4), Schwindsucht (2), Todtgeborner (2), Unbekannt (1), Unbekannte Kr (24),
Wassersucht (5)
1846 103 Altersschwaeche (1), Fieber (2), Hitz. Kr. (2), Krebs (1), Langwierige (2), Lungensucht (14),
Nervenfieber (3), Ruhr (30), Todtgeborner (2), Unbekannte Kr (20), Ungetauft (1)
1847 95 Brustwassersucht (1), Erhaengte sich (1), Fieber (2), Innere hitzige (3), Langwierige (3), Lungensucht (19),
Nervenfieber (12), Ruhr (1), Todtgeborner (1), Unbekannte Kr (20)
1872 90 Altersschwaeche (20), Auszehrung (3), Blutschwamm (1), Brustkrankheit (3), Croup (3), Darmeinklemmung (1),
Entbindung (1), Entzuendung (3), Epilepsie (1), Friesel (16), Gicht (1), Halsbraeune (1),
Halsschwindsucht (1), Herzschlag (1), Innere hitzige (1), Kalter Brand (1), Kopfgenickkrampf (1), Kraempfe (1),
Krebs (1), Langwierige (2), Lungenleiden (1), Menningualtuberculose (1), Scharlachfieber (1), Scheuerchen (6),
Schlagflus (1), Schwach geboren (3), Schwindsucht (4), Todtgeboren (9), Wassersucht (1), Wochenbett (1)
De volgende aktie moet zijn om de belangrijke gebeurtenissen in deze jaren uit te zoeken en zo te achterhalen wat de reden voor de grote sterfte onder de bevolking was.
De sterfte piek in het jaar 1787 is te wijten aan de uitbarsting van de vulkaan Laki op IJsland in de jaren 1783 en 1784. Dit had grote gevolgen voor de voedselvoorziening in grote gedeelten van Europa en Amerika.
De grote sterfte in het jaar 1832 is hoogstwaarschijnlijk te wijten aan een cholera epidemie. Deze was het gevolg van de vulkaanuitbarsting van de vulkaan Sumbawa in Indonesie in april 1815. De cholera bacterie vond zijn weg via zee- en landwegen naar Duitsland pas in de jaren na 1830.